Z wielkim smutkiem zawiadamiamy, że dnia 29 października 2021 roku zmarła śp. prof. dr hab. Zofia Kosturkiewicz, emerytowana profesor Wydziału Chemii UAM w Poznaniu.
Była znakomitym uczonym, świetnym dydaktykiem, wielkim autorytetem.
Stworzyła od podstaw poznańską szkołę krystalografii, była twórcą i wieloletnim kierownikiem Zakładu Krystalografii.
Msza św. żałobna w intencji śp. prof. Zofii Kosturkiewicz odbędzie się w poniedziałek 8 listopada o godz. 12:30 w kościele pw. NMP Matki Odkupiciela na os. Jagiełły w Poznaniu. Pogrzeb zmarłej odbędzie się 8 listopada 2021 o godz. 14:30 na cmentarzu komunalnym Poznań - Junikowo.
1 Października 2021 roku Pani Prof. Zofia Kosturkiewicz przeszła ciężki udar mózgu. 29 Października, nie odzyskawszy przytomności, Pani Profesor zmarła. Jej bliscy, przyjaciele i uczniowie stracili osobę mądrą i doświadczoną, której wielu z nich zawdzięcza ukształtowanie osobowości, a na pewno kariery naukowej. Tego dnia zamknęła się również bardzo ważna karta w dziejach krystalografii w Polsce. Odeszła uczona, która od zera stworzyła poznańską szkołę krystalografii i zainicjowała krystalograficzne badania struktury związków organicznych i biologicznych.
Zofia Kosturkiewicz (née Lipińska) urodziła się w 1928 roku na Wołyniu w rodzinie nauczycielskiej. Do 1939 roku ukończyła 5 klas szkoły powszechnej. Po inwazji ZSRR na Polskę, Jej rodzina przeniosła się w kieleckie. Tam w tajnym nauczaniu ukończyła 3 klasy gimnazjum, zdając w 1943 roku tajny egzamin. Od 1942 roku była łączniczką w AK.
Po przejściu frontu w 1945 roku wstąpiła do czwartej klasy gimnazjalnej w Starachowicach, gdzie zdała tzw. „małą maturę”. W 1946 roku została uczennicą II Liceum im. gen. Zamoyskiej w Poznaniu, gdzie w 1947 roku zdała maturę. Wówczas, po egzaminie wstępnym, została przyjęta na studia chemiczne na Uniwersytecie Poznańskim (UP), obecnie Uniwersytet im. Adama Mickiewicza (UAM) w Poznaniu. W 1951 roku, jeszcze jako studentka, została zaangażowana w charakterze zastępcy asystenta w Katedrze Chemii Organicznej UP. Tytuł magistra za pracę „Badania nad przebudową łańcucha bocznego cynchoniny” wykonaną pod kierunkiem prof. Jerzego Suszki uzyskała w 1951 roku.
W 1953 roku, w wyniku rekomendacji prof. Kazimierza Smulikowskiego, przeniesionego z Uniwersytetu w Poznaniu wraz z całą Katedrą na Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, powierzono Jej, obok zajęć z chemii organicznej, prowadzenie wykładów i ćwiczeń z krystalografii dla chemików. Od tego momentu datuje się początki krystalografii, później rentgenografii, na UAM.
W 1960 roku obroniła na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii UAM pracę doktorską pod tytułem „Konfiguracja alkaloidów chinowych”, której promotorem był prof. Jerzy Suszko. W 1969 roku habilitowała się, również na UAM, na podstawie rozprawy zatytułowanej „Konformacja cząsteczek i geometria wiązań wodorowych w kryształach organicznych”. Była to pierwsza rozprawa naukowa z krystalografii strukturalnej na UAM. W 1978 roku uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1987 – tytuł profesora zwyczajnego.
W 1963 roku odbyła 9-miesięczny staż naukowy w Akademii Nauk ZSRR u światowej sławy krystalografa, prof. Aleksandra Kitajgorodskiego. Wielokrotnie wyjeżdżała na Wydział Fizyki Uniwersytetu w Liège (Belgia), gdzie współpracowała z tamtejszymi krystalografami.
Prof. Zofia Kosturkiewicz zorganizowała na UAM Zakład Krystalografii, którym był pierwszym miejscem w Polsce, gdzie rozwiązywano i badano struktury krystaliczne związków organicznych, a w późniejszym okresie także strukturę białek i kwasów nukleinowych. Obok ośrodków we Wrocławiu i Krakowie, Zakład Krystalografii UAM w Poznaniu był jednym z wiodących miejsc w Polsce w zakresie badania struktury monokryształów. W kierowanym przez prof. Kosturkiewicz Zakładzie odbyło staże naukowe 36 pracowników z innych ośrodków, w tym 6 z Niemiec. Była nieprzerwanie kierownikiem Zakładu Krystalografii UAM od chwili jego powstania do przejścia na emeryturę w 1998 roku.
Prof. Kosturkiewicz organizowała od podstaw dydaktykę krystalografii i chemii strukturalnej na Wydziale Chemii UAM. Zajęcia dydaktyczne prowadzone przez prof. Zofię Kosturkiewicz należały do najciekawszych na Wydziale Chemii UAM i cieszyły się, mimo trudności przedmiotu, ogromnym zainteresowaniem i popularnością wśród studentów. Jej uczniowie rozwinęli dydaktykę krystalografii na Wydziałach Fizyki, Biologii oraz Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM, a także na innych uniwersytetach, m.in. UMCS w Lublinie. Opracowane przez Nią programy nauczania krystalografii stały się wzorcem dydaktyki uniwersyteckiej tego przedmiotu na większości uczelni wyższych w Polsce.
Prof. Zofia Kosturkiewicz stworzyła w Poznaniu silną szkołę krystalografii i krystalochemii organicznej. Wypromowała ok. 150 magistrów oraz 11 doktorów, z których 5 jest obecnie profesorami. Pełniła funkcję recenzenta w 57 przewodach doktorskich, a także w wielu przewodach habilitacyjnych i profesorskich. Opublikowała 110 artykułów naukowych w czasopismach międzynarodowych, 2 książki i wiele artykułów popularno-naukowych. Była m.in. redaktorem specjalnego wydania „Newsletter of the International Union of Crystallography” poświęconego Polsce („Crystallography in Poland”, 2007). Na Zjeździe PTCh w Kielcach w 1984 roku wygłosiła wykład „Ewolucja programów chemii uniwersyteckiej od 1945 roku do dziś”. Wtedy też powołano Sekcję Krystalochemii PTCh. W PTCh pełniła funkcję sekretarza Oddziału Poznańskiego oraz funkcję sekretarza Ogólnopolskiego Zjazdu Chemików. W 1998 r. otrzymała Medal Marii Skłodowskiej-Curie PTCh. Była współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Krystalograficznego, które nadało Jej status Członka Honorowego. Przez wiele lat była członkiem Komitetu Krystalografii PAN od chwili jego powstania.
W latach 1970-74 prowadziła zajęcia na Studium Doktoranckim Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej, gdzie wypromowała 2 doktorów. Uczestniczyła w przygotowywaniu 11 edycji Międzynarodowych Sympozjów Krystalochemii Organicznej organizowanych przez wiele lat przez Zakład Krystalografii UAM. Aktywnie uczestniczyła w mających wspaniałą tradycję i renomę Szkołach Rentgenografii Strukturalnej. Na I Szkole w 1967 roku była jedynym Polakiem wśród wykładowców. Zorganizowała IV Szkołę Rentgenografii Strukturalnej w 1974 roku w Jabłonnej.
Przez 7 lat (1972-1978) pełniła funkcję zastępcy Dyrektora Instytutu Chemii UAM, a w latach 1978-1988 była przewodniczącą podzespołu ekspertów ds. chemii przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Po 1989 roku uczestniczyła w zespołach MNiSzW przyznających granty w dziedzinie chemii. Przez wiele lat była przedstawicielem Polski w Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC).
W latach młodości Prof. Zofia Kosturkiewicz była zapalonym taternikiem, we wspinaczkach tatrzańskich często lepszym od męskich „partnerów na linie”. Umiłowanie gór pozostało Jej do końca życia.
Prof. Zofia Kosturkiewicz była odznaczona m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Armii Krajowej oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej.
Po przejściu na emeryturę, Pani Profesor nadal utrzymywała żywy kontakt ze swoim macierzystym Zakładem Krystalografii i Wydziałem Chemii UAM. Pomimo zaawansowanego wieku pojawiała się regularnie w Zakładzie, przynajmniej 2 razy w tygodniu. Tej Jej obecności i jakże częstej mądrej rady - będzie nam bardzo brakowało.
Prof. Mariusz Jaskólski
Zakład Krystalografii UAM